Hoe zit dat nou met BENG?

BENG!

Om te beginnen: in feite bestaat er geen BENG-berekening. Er wordt een Energieprestatie berekend, en voor nieuwbouw moet die Energieprestatie volgens het bouwbesluit voldoen aan bepaalde eisen. De Energieprestatie wordt uitgedrukt in 3 indicatoren, EP1, EP2 en EP3, de eisen die aan deze waarden worden gesteld worden aangeduid als BENG-eisen. Maar voor bestaande bouw zijn er helemaal geen eisen en hebben we niet te maken met BENG. Wel met de Energieprestatie, en die bepaalt vervolgens het Energielabel.

EP1, EP2, EP3?

Het Energielabel wordt bepaald op basis van EP2, dit zou je dus als het eindrapportcijfer kunnen zien. Het staat voor het primaire fossiele energiegebruik van een gebouw. Hoeveel fossiele energie is er per vierkante meter gebouw nodig om dat gebouw (onder standaardomstandigheden) te gebruiken?

Die hoeveelheid wordt bepaald door de schil van het gebouw, hoeveel energie er naar buiten verdwijnt, door de efficiëntie van de installaties in het gebouw en door de hoeveelheid niet fossiele energie die gebruikt wordt. De kwaliteit van de schil van het gebouw wordt uitgedrukt in de EP1, de hoeveelheid niet fossiele energie in de EP3 (als percentage van het totale energiegebruik). Een beter geïsoleerd gebouw zal dus een lagere EP1 hebben en vervolgens een lagere EP2, zonnepanelen (niet fossiele energie) leiden tot een hogere EP3 en daarmee tot een lagere EP2 en een installatie met een hoger rendement leidt rechtstreeks tot een betere (lagere) EP2.

Een energieneutraal gebouw gebruikt geen fossiele energie meer, en heeft dus een EP2 van 0 of lager. Dit gebouw gebruikt natuurlijk nog wel energie, maar die energie is dus niet fossiel, en anders gezegd, afkomstig uit duurzame bronnen. De EP3 is dus per definitie 100% of hoger. EP1 kan in feite nog iedere waarde hebben, maar hij bepaalt wel de ‘uitgangspositie’. Hoe lager het energieverlies via de schil, hoe minder er gebruikt wordt en hoe minder er dus opgewekt hoeft te worden. Als laatste: energieneutraal wil niet persé zeggen dat er geen fossiele energie meer gebruikt wordt. Wel dat dat fossiele energiegebruik gecompenseerd wordt door energie uit duurzame bronnen. Als je 1.000 kWh verstookt aan gas, maar je wekt ook 1.000 kWh op met zonnepanelen, dan geldt dat als energieneutraal. Laten we zeggen dat op de schaal van Nederland er per saldo geen fossiele brandstof nodig is voor een energieneutraal gebouw.

BENG -1, -2, -3

Wat zijn op dit moment de eisen voor nieuwbouw? En wat zijn de scores van bestaande woningen? De eis voor EP-1 (BENG-1) bedraagt (voor eengezinswoningen) 55 kWh/m2 per jaar. Voor BENG-2 is dit 30 kWh/m2 per jaar, en voor EP-3 is de eis 50%.

EP-1 is de hoeveelheid energie die verdwijnt via de buitenkant van het gebouw, de energie die nodig is om de woning te verwarmen of eventueel te koelen, terwijl die woning wordt geventileerd met een standaard ventilatiesysteem. Deze waarde hangt dus niet af van de manier waarop wordt verwarmd en/of gekoeld. Of dat nu is met een warmtepomp of een openhaard, de hoeveelheid energie die via de (thermische) schil verdwijnt, blijft gelijk.

EP-2 is vervolgens de totale hoeveelheid fossiele energie die de woning gebruikt. Deze hoeveelheid energie zal hoger zijn dan die benodigd voor EP-1, met name vanwege het gebruik van warm water. Daarnaast verliest het ene type installatie meer of minder energie dan een andere, of is het rendement hoger of lager. En in een woning wordt niet (altijd) geventileerd met het standaard ventilatiesysteem van EP-1. Toch is BENG-2 lager dan BENG-1. De reden hiervoor is BENG-3. Van het hierboven beschreven totale energiegebruik, moet minimaal 50% uit duurzame bronnen komen zoals zonnepanelen, warmtepompen of in sommige gevallen stadsverwarming.

Stel nu dat EP-1 inderdaad 55 is, en dat er voor tapwater en ventilatie nog 45 kWh/m2 per jaar bij komt. Met een EP-3 van 50% betekent dit dat niet aan BENG-2 voldaan wordt. Voor BENG-2 zal in dit geval minimaal 70% van de totaal benodigde energie niet fossiel moeten zijn. Of EP-1 moet lager zijn dan de BENG eis (in de praktijk de grootste uitdaging). Of het energiegebruik voor tapwater en ventilatie moet omlaag.

Nieuwbouw

Om een gevoel te krijgen bij deze waarden volgt hier een voorbeeld: een standaard tussenwoningwoning met een oppervlakte van 120 m2, 5,1 meter breed, hellend dak. De tuin is Zuidoost georiënteerd, 25% glas in de voorgevel, en 36% in de achtergevel. Gevels, vloer, daken en beglazing voldoen aan de minimale eisen van het bouwbesluit. De EP-1 van deze woning is 65 kWh/m2. Dat is bijna 20% boven BENG-1! Omdat er zonder gasaansluiting moet worden gebouwd heeft deze woning een lucht-water warmtepomp voor verwarming en tapwater. We gaan nog even uit van het standaard ventilatiesysteem, een centrale mechanische afvoer. De EP-2 waarde van deze woning bedraagt 76 kWh/m2, door de warmtepomp is EP-3 40%. Aan geen van de BENG-eisen wordt voldaan. Het Energielabel van deze woning is A+. De woning gebruikt ca. 4.100 kWh per jaar voor verwarming en 2.000 kWh voor tapwater. Omdat energiegebruik vaak nog wordt uitgedrukt in m3 gas zou dit overeenkomen met ca. 600 m3gas per jaar. Daarnaast zou nog 320 kWh aan elektriciteit worden gebruikt per jaar. Let op, dit is zonder het elektriciteitsverbruik voor alle activiteiten die in huis plaatsvinden zoals verlichting, koelkast, televisie, wasmachine etc. Dit gaat puur om verwarming, ventilatie en warm water.

Voldoen aan de minimale eisen is dus niet voldoende. Met een gebalanceerd ventilatiesysteem met warmteterugwinning, waarbij de lucht zowel mechanisch wordt afgezogen als toegevoerd, daalt EP-2 tot 56 kWh/m2, met 6 zonnepanelen wordt EP-3 55% en daalt EP-2 tot 40 kWh/m2. Energielabel A+++. Met een paar panelen erbij wordt EP-2 wel gehaald, maar zoals eerder aangegeven, de uitdaging zit in EP-1. Die verandert door bovenstaande maatregelen niet. EP-1 wordt bepaald door de isolatie en de luchtdichtheid van de thermische schil. Een gevel-, vloer- en dakisolatie van 20% hoger dan het minimum? Dan daalt je EP-1 daalt met 1,5 kWh/m2. 50% hoger? Dan zal er nog 1 kWh/m2 af moeten.

De oplossing van het probleem zit hem met name in het glas. Hiervoor is het goed om even stil te staan bij de isolatiewaarden van glas. De minimale eis voor ramen is een U-waarde van 1,65 W/m2K. Voor gevels is de minimale eis voor de Rc-waarde 4,7 m2K/W. De U-waarde geeft de warmtedoorlatendheid weer, de Rc-waarde de warmteweerstand. Deze twee waarden verhouden zich als volgt: Rc = 1/U. De Rc waarde van een raam met een U-waarde van 1,65 W/m2K is dus 0,6 m2K/W, bijna 8 keer zo laag als de gevel waar dit raam in zit. En met 25 resp. 36% glas in de gevels heeft dit een zeer grote invloed. Voor de voorbeeldwoning moet de U-waarde van de ramen dalen tot ca. 0,85 W/m2K om BENG-1 (bijna) te halen. De laatste kWh/m2 kunnen dan gevonden worden in het luchtdichter maken van de woning. Op dat laatste wil ik later een keer terugkomen, wat de ramen betreft: het is mogelijk (anders zou er niets meer gebouwd worden in Nederland) maar triple glas is bijna onvermijdelijk.